"Rượu ngon cơm cháy thịt dê, Ninh Bình chào đón khách về tham quan, Đẹp thay non nước Tràng An, Hạ Long trên cạn, đại ngàn Cúc Phương”. Qua câu ca dao trên cho thấy cơm cháy là một món ăn từ lâu đã gắn với mảnh đất và con người Ninh Bình.

Tương truyền, món cơm cháy có từ cuối thế kỷ 19 do Hoàng Thăng, một thanh niên Ninh Bình học và phát triển từ một món ăn của người Hoa. Để làm món này, gạo được nấu lên sao cho thật vừa nước, đủ dộ dẻo. Khi cơm chín tới phải nhanh lấy hết ra chỉ để lại phần xém dưới đáy nồi. Rồi tiếp tục đun, lúc này vừa đun phải vừa xoay tròn nồi cho cơm chín đều.





Những miếng cháy được lấy ra khỏi nồi bẻ vừa vặn và đem phơi (hoặc sấy) cho thật khô để dễ bảo quản. Khi thưởng thức cơm sẽ được rán giòn. Để cơm được ngon thì người ta dùng gạo nếp Hương, hạt gạo tròn và trong. Nấu than củi là tốt nhất. Phải để lửa thế nào đó cho thật đều, tạo cháy ở khắp đáy nồi, không chỗ nào dày chỗ nào mỏng. Nhất thiết phải nấu bằng nồi gang. Cơm cháy lấy ra xong phải phơi nắng tự nhiên hai, ba nắng thì mới đạt. Khi bảo quản phải vệ sinh, để chỗ thoáng, tuyệt đối tránh ẩm mốc, lúc gần ăn mới chiên giòn.

Món cơm cháy hấp dẫn thực khách gồm cơm cháy, thịt bò hay tim, cật heo xào với rau như hành tây, nấm rơm, cà rốt, cà chua và các loại nước chấm ăn kèm. Miếng cơm cháy được chấm với nước sốt sóng sánh vị của nước mắm mỡ hành, ruốc… cũng có khi là tương nếp. Tại nhiều nhà hàng ở Ninh Bình, nước sốt được làm từ chính thịt dê tạo nên sự kết hợp độc đáo cho hai món ăn đặc sản nơi đây.

Nước sốt ăn kèm cơm cháy thườngcó vị cay, thơm, đủ độ sánh để ngấm vào miếng cháy. Mỗi gia đình, cửa hàng ở Ninh Bình đều có cách làm và bí quyết nấu nước sốt tạo nên hương vị riêng biệt.





Vào mùa lạnh, khi dùng cơm cháy làm thực phẩm mang đi xa thì họ kết hợp cơm cháy với chà bông, thịt tôm băm. Cầu kỳ hơn, vào mùa hè người ta sẽ chế biến nước sốt hoặc chế nước mắm mỡ hànhăn kèm cơm cháy.

Thưởng thức cơm cháy Ninh Bình, người ăn như cảm nhận được những tinh hoa trong hạt "ngọc thực” chắt chiu tần tảo của người nông dân đồng bằng Bắc bộ. Tất cả như kết đọng vào trong miếng cơm cháy ấy.

Đa số người sành ăn chỉ cần nghe qua đã biết đến nguồn gốc của món ăn này. Tuy nhiên, cơm cháy được làm ra và bán ở Ninh Bình vẫn được ưa chuộng nhất.Tổ chức Kỷ lục Việt Nam chính thức đề cử kỷ lục châu Á này cho tỉnh Ninh Bình.