Nhà báo Lê Long có thâm niên uống rượu nửa thế kỷ, nói với tôi: “Tôi đi nhiều nơi, uống nhiều thứ rượu, nhưng tựu trung chỉ thấy có ba thứ rượu ngon nổi tiếng ớ nước ta, là rượu Xuân Thạnh- Trà Vinh, rượu Bàu Đá- Bình Định, rượu Làng Vân- Hà Bắc. Nhớ câu nói ấy, trong đợt đi thực tế sáng tác ở Trà Vinh, tôi đã ghé thăm làng Xuân Thạnh.

Anh Lê Tân(Chủ tịch Hội VHNT Trà Vinh) dẫn chúng tôi đến thăm lò rượu ông Ba Phát. Ông Ba Phát năm nay đã 72 tuổi, theo nghề nấu rượu cha truyền con nối từ hơn 50 năm nay, nói: “Làng Xuân Thạnh bây giờ gọi là ấp Xuân Thạnh, thuộc xã Hòa Thuận, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh; cả làng có bao nhiêu hộ thì hầu như chừng đó hộ đều nấu rượu. Nấu rượu với dân Xuân Thạnh đã thành nghề từ bao đời nay. Bí quyết chính là men rượu. Bài men chung thì giống nhau, nhưng mỗi nhà có thể có bí quyết riêng cho men rượu của mình, người sành điệu khi uống có thể nhận ra điều này”.


Tôi không phải là người sành điệu, nhưng khi ông Ba Phát đem chai rượu ra mở nắp, tôi cảm được ngay mùi thơm của nó. Hỏi thì ông nói, chai này đã có pha thêm rượu ngọn cho nhẹ bớt, nhưng vẫn cỡ 650. Đổ thử ra dĩa, bật quẹt ga đốt, rượu cháy thành lửa ngọn xanh lè. Lửa cháy đến khô rượu trên dĩa mới thôi. Khi uống, rượu nóng râm ran dọc theo cuống họng, hương nếp thơm phảng phất đầy quyến rủ. Ông Ba Phát cho biết, nhà ông nấu rượu cho mối đến lấy tận nhà, nên hàng năm phải mua thóc nếp vựa sẵn; nấu đến đâu thì xay đến đó, có vậy mới đảm bảo nếp ngon để nấu. Nếp nấu rượu phải là thứ nếp dẻo thì mới được nước.

Để đảm bảo uy tín cho rượu, cả làng Xuân Thạnh ai cũng nấu rượu bằng nếp ròng, không bao giờ pha thêm gạo tẻ. Nhiều nơi khi nấu rượu thường có pha thêm một chút vôi bột hay vôi ăn trầu để rượu vừa trong vừa được nước; dân Xuân Thạnh không bao giờ pha vôi, mà thường chỉ pha thêm một chút nước muối cho hương vị của rượu được đậm đà hơn. Mỗi mẻ rượu của ông Ba Phát là 15 lít gạo nếp, cất được 5 lít rượu ngon 650(đó là rượu có pha rượu ngọn vào rượu gốc, nếu không pha thì khó lòng mà uống nổi, bởi rượu rất mạnh).

Theo lời ông Ba Phát, lúc còn là Thủ tướng Chính phủ, Võ Văn Kiệt đã từng đến thăm và uống rượu tại nhà ông. Bấy giờ Thủ tướng đã có lời khen rượu Xuân Thạnh, và khuyên nên tạo thương hiệu cho thứ rượu độc đáo này. Có lẽ vì vậy mà hiện nay rượu Xuân Thạnh đã được đóng chai và bày bán ở nhiều nơi. Vấn đề là tương lai của rượu Xuân Thạnh liệu có tham gia xuất khẩu được không. Muốn xuất thì phải sản xuất theo hướng công nghiệp, và lúc đó, liệu thương phẩm này có còn giữ được chất lượng?